Corona blijft, zet in op veilig werken

Tekst Anka van Voorthuijsen - 7 februari 2022 - 6 Minuten om te lezen

Zijn er gratis medische mondkapjes voor al het personeel? Hangt er een CO2-meter in de lokalen? Dreigen er collega’s overspannen te worden van het hybride lesgeven? Hoe angstig zijn kwetsbare docenten omdat leerlingen weigeren een zelftest te doen?

De Arbowet regelt de zorgplicht van werkgevers: personeel moet veilig en gezond kunnen werken. Daar hoort een Risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E) bij, en een plan van aanpak. Hoe verklein je de risico’s, hoe controleer je of de gekozen aanpak het gewenste effect heeft? De personeelsgeleding van de medezeggenschapsraad heeft instemmingsrecht op die RI &E en het plan van aanpak dat daarbij hoort.

Lang houdbare maatregelen

Corona heeft geleid tot uitzonderlijke arbeidsomstandigheden en het is slim om de RI&E en het plan van aanpak in deze tijd nog eens goed onder de loep te nemen, zeggen vakbonden en onderwijsorganisaties. Infectierisico moet in de RI&E worden opgenomen. Vooral omdat corona -of andere epidemische virusinfecties- in de toekomst natuurlijk helaas niet uit te sluiten zijn. Daar horen dus ook lang houdbare maatregelen bij, die in het plan van aanpak thuishoren. Zodat ze bij een eventuele volgende virusuitbraak toegepast kunnen worden.

Denk goed na wat je doet en waarom je het doet, is het advies van een Rick van Workum, programmaleider veilig en vitaal werken bij arbeidsmarktplatform Voion. “De adviezen van het RIVM vormen de ‘stand van de wetenschap’ in Nederland over wat te doen bij infectieziekten. De Arbowet schrijft werkgevers voor om daar op te letten bij het beschermen van de gezondheid van werknemers.” Sommige adviezen zijn in de praktijk niet haalbaar, merken schoolleiders en onderwijspersoneel. Dan moet je dus met elkaar in overleg wat er wél kan en hoe je die regels zo goed mogelijk uitvoert, zegt Annemarie van Luik, trainer en adviseur medezeggenschap bij de Algemene Onderwijsbond AOb. Een werkgever heeft via de Arbowet zorgplicht voor medewerkers, dat strookt niet altijd 1 op 1 met het economisch belang of het welbevinden van de samenleving dat het kabinet mee laat wegen bij beslissingen.

Spreek je elkaar aan?

Denk bijvoorbeeld heel praktisch: is het wel mogelijk om eenrichtingsverkeer in te voeren binnen het gebouw? Spreekt iedereen elkaar aan als de 1,5 meter afstand niet wordt gehanteerd? Gebeurt dat ook in de docentenkamer? Als mr moet je met de schoolleiding bespreken: hoe gaan we hiermee om? Wie handhaaft er? Welke rechten hebben angstige werknemers?

“Luister als mr naar de signalen, kijk wat de school en het personeel aankan en blijf in gesprek met schoolleiding en collega’s. Want dat je de opdracht hebt om les te geven, mag er niet toe leiden dat iemand uitvalt. Je moet – redelijkerwijs – rekening houden met individuele verschillen tussen mensen”, stelt Van Workum van Voion.

Hybride lesgeven is zwaar. Het is inmiddels duidelijk en geaccepteerd dat het niet redelijk is om dezelfde leeropbrengst van leerlingen te verwachten: exameneisen zijn aangepast. “We zijn nu twee jaar verder maar het op afstand lesgeven is in die twee jaar niet heel goed doorontwikkeld.” Een docent zei daarover in Het Onderwijsblad van de AOb: “Bij een beetje webinar in het bedrijfsleven zijn er aparte mensen voor het presenteren, het beeld, het geluid en de chat. Hoe kan een leraar dat allemaal op zijn laptopje doen? Terwijl hij ook nog orde moet houden en empathisch wil zijn.”

Hybride lesgeven eist een (te) hoge tol van sommige leerkrachten, vindt bestuurder Jelmer Evers van de AOb. “Als een individuele docent uit pedagogisch-didactische overweging wel voor een hybride vorm kiest, dan moet dat natuurlijk kunnen. Maar het gebeurt nu op grote schaal en dat legt een te grote druk op docenten.”

Verschuiven we de grenzen?

Overal in de samenleving is het noodzakelijk om te praten welke maatregelen we op de lange termijn aanvaardbaar vinden, stelde Manon Julicher (universitair docent bij de afdeling staatsrecht, bestuursrecht en rechtstheorie van de Universiteit Utrecht) vorig jaar al in een opiniestuk in dagblad Trouw. “Hoe lang is het houdbaar om telkens op en af te schalen met afstandsregels, mondkapjesplichten en evenementverboden? Hoelang blijven we doorgaan met het eisen van vaccinatie- en testbewijzen? Het is noodzakelijk deze vragen nu te stellen. Want als we dat niet doen, normaliseren we de status quo. Shifting baseline syndrome noemen we dat. Verschuivende ondergrenzen. We vergeten hoe het was vóór corona en vinden bepaalde maatregelen steeds normaler. Anderhalf jaar geleden nog vonden we verplicht afstand houden iets uit een andere wereld. Nu weten we niet beter en zijn we blij dat we gewoon ons huis uit kunnen.”

Welke prioriteiten?

Als mr kun je nadenken over welke prioriteiten de werkgever zou moeten stellen, zegt AOb-trainer Annemarie van Luik. De luchtkwaliteit blijft op veel instellingen natuurlijk een heikel punt, zegt zij. “Goede ventilatie is belangrijk om coronabesmettingen in scholen te voorkomen. Dat is al bijna twee jaar duidelijk en toch is het op de meerderheid van de scholen niet in orde.” Het is ook heel moeilijk om dat goed te regelen: een goed binnenklimaat is al bijna 20 jaar een probleem in het onderwijs. Dan is inmiddels door het ministerie beloofde CO2 meter in de lokalen wel het minste, zegt zij, maar natuurlijk is er een structurele oplossing nodig. Een subsidie als bijvoorbeeld de Suvis helpt ook niet genoeg: die vraagt een hoge bijdrage van zowel de school als een gemeente, en dat geld is er veelal niet.

Continu schakelen vraagt veel

Ook de psychosociale arbeidsbelasting verdient extra aandacht, zegt Van Luik. “Het is continu schakelen. Lesgeven gebeurt dan weer vanuit huis, dan weer deels vanuit school aan leerlingen die deels in de klas zitten en deels thuis. Alle mogelijke combinaties komen voor en dat vraagt veel van een docent. Voor corona, op 31 januari 2020, werd er op veel plekken in het onderwijs gestaakt om te protesteren tegen de hoge werkdruk. Nou, de werkdruk is sindsdien zéker niet afgenomen in het onderwijs.”

Wie is de preventiemedewerker op school, kijk daar eens naar als mr, adviseert Van Luik. “Want zeker in deze tijd is het voor iemand die meer op afstand zit, heel moeilijk om aan te voelen welke druk het lesgeven met zich meebrengt. Om je te realiseren hoe dat voelt, om verantwoordelijk te zijn voor de leerprestaties van kinderen die dan wel, en dan weer niet in de klas zitten. Dat is echt heel zwaar. Kijk of de preventiemedewerker op dit moment en onder deze omstandigheden wel echt de juiste persoon is, of die in staat is om goed aan te voelen welke impact dit allemaal heeft op de werkvloer. De omstandigheden zijn zó anders dan voor corona, dat vraagt misschien ook om andere mensen.”Annemarie van Luik: “Zeker nu corona structureel lijkt, moet je goed naar de RI &E kijken: hoe houd je het werk behapbaar? Dan moet je keuzes maken.”

Verschillende belangen binnen school

Binnen de eigen schoolpopulatie, dus de bestuurder, de docenten, onderwijsondersteunend personeel, leerlingen en ouders, liggen de belangen vaak al heel verschillend. Dat geldt ook voor het personeel onderling: iemand van 30 zit er vaak anders in dan iemand van 60. Zorg dat er iemand van de mr dicht bij het vuur zit en bij alle overleg is betrokken, adviseert Voion. “Wat hebben nieuwe maatregelen voor consequenties voor onze school? Als een personeelslid zegt dat ‘ie het niet meer trekt, wat is dan het beleid? Hoe houd je als mr de vinger aan de pols bij het personeel? Een school die goed ‘draait’, waarbij iedereen wordt gehoord en alle processen soepel lopen, is een school die én goed onderwijs verzorgt, en een goede werkgever is, Als mr moet je beide zaken in de gaten houden.”

QR-codes
Corona-informatie Arbocatalogus-VO
https://www.arbocatalogus-vo.nl/coronavirus/
Ventilatietips en handreikingen AOb
https://www.aob.nl/professionalisering/onderwijs-tips/slechte-ventilatie-op-je-werkplek-dit-kun-je-doen/