Bestuur SvPO draait aan knoppen medezeggenschap; Tandeloze tegenspraak

Tekst Arno Kersten - 3 maart 2020 - 6 Minuten om te lezen

Stel je voor dat de verkiezingen voor de medezeggenschapsraad het hele jaar non stop zouden doorlopen. Dat personeelsleden, ouders en leerlingen elke dag opnieuw kunnen stemmen via een digitaal portaal, waarop de stand live wordt bijgehouden. En dat de daadwerkelijke samenstelling wordt bepaald met een – al dan niet willekeurige – druk op de knop door de voorzitter.
De bestuursvoorzitter, welteverstaan.

Deze merkwaardige werkwijze is de gangbare praktijk bij de Scholen voor Persoonlijk Onderwijs (SvPO), een netwerk van acht middelbare scholen opgericht en voorgezeten door filosoof en econoom Misha van Denderen. Op een vrijdagochtend in november zat hij, samen met zijn advocaat, tegenover de landelijke geschillencommissie WMS. Dat er geen afgebakende verkiezingsperiode is vastgelegd, riep veel vragen op. De virtuele samenstelling van de medezeggenschapsraad kan van uur tot uur veranderen. “Na verloop van tijd zien we dat er niet meer zoveel gestemd wordt”, reageerde Van Denderen op de vraag wanneer de uitslag van een mr-verkiezing dan precies wordt vastgesteld. Op de vraag wie dat moment bepaalt, klonk een Orwelliaans antwoord: “Het systeem.”
De SvPO-leiding verpakt de ‘doorlopende verkiezingen’ van de medezeggenschapsraad als een ultieme vorm van democratie. Maar achter de knoppen van ‘het systeem’ zit het bestuur, dat invloed kan uitoefenen op de samenstelling van het orgaan dat hem moet controleren. Welke waarborgen zijn er ingebouwd om machtsmisbruik te voorkomen?

Netwerk van stichtingen

Met kleine klassen van zestien leerlingen claimt SvPO onderwijs te bieden ‘alsof je op een dure privéschool zit’, zoals de marketingkreet op de website luidt. Overhead en vergaderen worden tot een minimum beperkt. De scholengroep vormt in meer dan één opzicht een vreemde eend in de bijt. Elke school is een eigen stichting met een eigen bestuur, althans: op papier. De besturen bestaan bij alle scholen uit dezelfde personen. De scholen maken onderdeel uit van een netwerk van publieke en private stichtingen, allemaal voorgezeten door Van Denderen. De stichtingen zijn door allerlei geldstromen met elkaar verbonden. Toch is er in deze constructie geen gemeenschappelijke medezeggenschapsraad om op die geldstromen toe te zien.
De Onderwijsinspectie bekritiseerde al eerder een gebrek aan naleving van de Wet medezeggenschap op scholen (Wms) bij de vier SvPO-scholen die ze tot dusver heeft onderzocht. Vanaf het prille begin in 2010 stelt het SvPO-bestuur een eigen, zelfbedachte referendum-achtige vorm van inspraak centraal. Daarbij kunnen alle medewerkers, ouders en leerlingen voorstellen insturen over de eigen school en stemmen over ingediende plannen. Volgens het eigen medezeggenschapsreglement is de medezeggenschapsraad ondergeschikt aan het referendum: wanneer het ‘collectief’ stemt, neemt de raad dat besluit over. Het zogenoemde ‘medezeggenschapscollectief’ is een veel directere – en goedkopere – vorm van inspraak dan een medezeggenschapsraad, zo stelt het bestuur.

Spin in het web

In deze constructie ligt de controle bij het bestuur: het verzamelt alle voorstellen en bepaalt wanneer en in welke vorm ze in stemming worden gebracht. In tegenstelling tot de gemeenschappelijkheid die de term ‘medezeggenschapscollectief’ impliceert, is het een louter individuele manier om mee te praten. Een forum voor onderlinge discussie en debat over de consequenties van voorstellen, of eventuele alternatieven, biedt het digitale portaal niet. Er zijn ook geen fysieke bijeenkomsten of vergaderingen. Iedereen communiceert één op één met het bestuur, en het bestuur beheert als een spin in het web alle kanalen.
Minstens zo belangrijk zijn de bevoegdheden: het medezeggenschapscollectief is geen vorm van medezeggenschap die personeel, ouders en leerlingen échte, wettelijke rechten geeft. Een medezeggenschapsraad kan inzage in documenten opeisen en heeft op basis van wetgeving die voor iedereen geldt instemmingsrecht op specifieke onderwerpen. Als er een verschil van inzicht ontstaat met het schoolbestuur, kan de mr zijn tanden laten zien en de kwestie voorleggen aan de landelijke geschillencommissie, een onafhankelijk orgaan dat boven de partijen staat.

Getouwtrek

Zoals voormalige mr-leden van de Utrechtse SvPO-school vorig najaar deden. De toenmalige mr zegde vlak voor de zomervakantie het vertrouwen op in het bestuur omdat de leden zich niet serieus genomen voelden. Tijdens de zitting in november ontvouwde zich een langdurig getouwtrek over de vraag wie op welk moment mr-lid was, compleet met schermafdrukken van de digitale tussenstanden. Roept u dit niet een beetje over u af, vroeg de commissie aan bestuursvoorzitter Van Denderen? Die voerde aan dat de nieuwe mr-leden de klacht van hun voorgangers niet steunen. Hij schermde met veranderingen die zijn voorgelegd aan de nieuwe mr om de positie van de medezeggenschapsraad te ‘verduidelijken’, waarbij het referendum meer een raadgevende functie zou kunnen krijgen.

Een uitspraak van de geschillencommissie wordt kort na het afronden van deze uitgave van InfoMR verwacht. Intussen buigt ook het Gerechtshof in Den Haag zich over de medezeggenschap in een hoger-beroepszaak die is voortgevloeid uit een aantal inspectierapporten. Die uitspraak volgt tijdens of na het drukken van dit nummer. De laatste ontwikkelingen over de procedures rond de SvPO-scholen zijn te volgen op www.aob.nl.

Vervolgartikel: klik hier

• 2010: econoom en filosoof Misha van Denderen opent met zijn vrouw, socioloog Suzan Polet, in het Zeeuwse plaatsje Kapelle de eerste van acht scholen voor persoonlijk onderwijs. Elke school biedt per jaar plaats aan vijf klassen van zestien leerlingen. De scholen beloven voortgezet onderwijs te bieden met een vakkenpakket op meerdere niveaus.
• 2013: in Hardegarijp volgt de tweede School voor persoonlijk onderwijs
• 2016: derde SvPO-school in Geldermalsen.
• 2017: SvPO-scholen in Amsterdam en Utrecht gaan open.
• 2018: de Inspectie van het Onderwijs bezoekt de SvPO-scholen in Kapelle, Hardegarijp en Geldermalsen. De rapporten zijn kritisch over onder meer het interne toezicht, onderdelen van het onderwijsprogramma en de medezeggenschap. Nog voordat de rapporten openbaar zijn gemaakt, stapt het schoolbestuur naar de rechter. Die oordeelt in kort geding dat de Inspectie de teksten deels moet aanpassen.
• 2019: opening van nieuwe SvPO-scholen in Hoorn, Deventer en Hengelo. De medezeggenschapsraad van de Utrechtse SvPO-school zegt het vertrouwen op in het bestuur en stapt naar de geschillencommissie. De inspectie heeft dan al een kritisch rapport in de maak over de Utrechtse school. Uit onderzoek van het Onderwijsblad blijkt dat de acht scholen in aparte stichtingen zijn ondergebracht terwijl ze allemaal dezelfde bestuurders en bovenschoolse directeur delen. Per locatie is er een (parttime) schoolleider. Zaken die alle scholen aangaan, vallen onder de Stichting voor persoonlijk onderwijs. Dat is geen onderwijsinstelling, maar een privaat vehikel voor administratie en ICT. Doordat de scholen in aparte stichtingen zijn ondergebracht, is er geen gemeenschappelijke medezeggenschapsraad. De vrijwillige ouderbijdrage van 250 euro per jaar wordt geïncasseerd en besteed door de private stichting zonder bespreking met ouders.
  De in 2018 bij de rechter tegengehouden Inspectierapporten over de scholen in Kapelle, Hardegarijp en Geldermalsen worden in aangepaste vorm alsnog gepubliceerd. Het oordeel blijft dat de medezeggenschap niet functioneert. De SvPO-leiding stapt tevergeefs naar de rechter om de nieuwe rapporten offline te halen.
• 2020: tegen de zin van het bestuur wordt het snoeiharde Inspectierapport over de SvPO-school in Utrecht openbaar gemaakt. Het onderwijs en de begeleiding zijn onder de maat, het lesniveau te uniform, de medezeggenschap schiet tekort. Met name kwetsbare leerlingen komen in de knel. Dat leidt tot het oordeel ‘zeer zwak’ en intensiever toezicht. De school spant ook tegen dit oordeel een procedure aan.